چند شگفتی جالب و تحسین برانگیز در تخت‌ جمشید (پرسپولیس) ایران‌ زمین کهن

در سال۵۱۸ پیش از میلاد، بسیاری از با تجربه‌ترین مهندسان، معماران و هنرمندان از چهارگوشه جهان فرا خوانده شدند تا با مشارکت و هم اندیشی، نخستین بنایی را برپا سازند که بتواند هزاران سال نمادی از همبستگی جهانی و صلح و برابری باشد.
ایرانیان در قرن ششم پیش از میلاد در سایه پادشاهی و رهبری #كورش_بزرگ و در دوران فرمانروایی #داریوش_بزرگ موفق به تشكیل یک دولت جهانی شدند كه از رود دانوب در اروپا تا دریای آرال در آسیای مركزی و از اقیانوس هند و رود سند تا حبشه و لیبی گسترش داشت. در واقع آنان بر نیمی از جهان آن روز فرمان می‌راندند و آن‌را اداره می‌کردند.
در سال۵۱۸ پیش از میلاد داریوش فرمان به ساخت كوشک شاهانه‌ای در سرزمین پارس داد و سرانجام بناهای باشكوه و شگفت انگیز تخت جمشید بر صخره بزرگی در كوه مهر، در مرودشت ساخته شد.
ساخت تخت جمشید در دوران حکومت داریوش، پسرش #خشیارشاه و نوه‌اش #اردشیر یكم ادامه داشت و هر یک از آنان بخش‌هایی را به مجموعه افزودند. اما در واقع ساخت و ساز تخت جمشید تا ۱۸۸سال، یعنی پایان فرمانروایی هخامنشیان در ۳۳۰ پیش از میلاد ادامه داشت و هیچ‌گاه به پایان نرسید. از آن دوران کاخ نیمه تمامی در تخت جمشید وجود دارد که مشخص است فرصت نکرده‌اند به پایان برسانند.
تخت جمشید مملو از شگفتی و فرهنگ درخشان مردمانی است که حتا خرابه و ویرانه‌های آن امروز پس از گذشت بیش از ۲۵۰۰ سال مورد تحسین هر بیننده ایرانی و فرنگی قرار می‌گیرد. به‌راستی راز این جاودانگی در چیست؟

۱- تاکنون بیش از ۳۰هزار گل‌نبشته از کاوش‌های تخت جمشید بدست آمده که از نظر ابعاد و متن کوچک و مختصر هستند اما به لحاظ محتوا از با ارزش‌ترین اسناد دوران هخامنشی به‌شمار می‌روند. بر اساس این گل نبشته‌ها که اکنون بیشتر آنها در آمریکا نگهداری می‌شوند، مشخص گردیده که در دوران کار و کوشش تخت جمشید، به کارگران دستمزد پرداخت می‌شده است. حقوق زن و مرد برابر بوده است. زنان می‌توانستند کار کنند و یا کار نیمه وقت اختیار نمایند. بانوان از حق ارث برابر برخوردار بودند. مادران از حقوق زایمان و کودکان از پشتیبانی اجتماعی بهره‌مند می‌گشتند. این همه تامین اجتماعی که به قول خانم #پروفسور_کخ حتا امروزه در کشوری مانند آلمان هم بگونه کامل انجام نمی‌شود برای ۵۰۰سال پیش از میلاد به معجزه می‌ماند. بی‌شک گل نبشته‌های اداری، سندی قطعی و بی‌چون و چرا از نظام اداری و اجتماعی دوران هخامنشان هستند.

۲- آپادانا یا تالار ستون‌دار، کاخی است که بیش از ۱۰ هزار متر مربع وسعت دارد و در زمان باستان دارای ۷۲ ستون بوده است. این کاخ به شوند ارتفاع حدود ۲۰ متری ستون‌ها و فاصله غیر معمول آنها از یکدیگر، جز شاهکارهای هنر معماری دوران باستان است و دیگر نظیرش ساخته نشد. وزن هریک از پایه ها ۹۰ تن بوده و بر فراز آنها سر ستون‌های گاو دو سر و یا شیر دو سر که هر کدام بیش از ۱.۵ تن وزن داشت قرار می‌گرفت.

۳- آپادانا دارای دو جفت پلکان دو سویی در سمت شمال و شرق است که درازای هر یک از دیواره‌های آن ۸۱متر است. بر روی این دیواره‌های سنگی، صفی از سربازان، بزرگان کشوری و ۲۳ قوم هدیه‌آور از ایران بزرگ را حک کرده‌اند. در مرکز این پلکان‌ها نقشی از پادشاه قرار داشته که در یک دست عصایی به نشانه پادشاهی دارد و در دست دیگر گل نیلوفری را به نشانه صلح و دوستی تقدیم هدیه‌آوران می‌نماید.

۴- در تخت جمشید بیش از ۳۰۰۰ نقش برجسته و تندیس وجود دارد که بی‌شک بسیاری از آنها الهام گرفته از هنر میان رودان و آشور است اما بر خلاف آنها حتا یک مورد یافت نمی‌شود که به صحنه جنگ، صف اسیران، از بین بردن دشمنان و یا قدرت‌نمایی پادشاه پرداخته شده باشد بلکه همواره به اتحاد و دوستی اقوام اشاره دارند.

۵- یکی از شگفت انگیزترین بخش‌های تخت جمشید که معمولا هیچ‌گاه دیده نمی‌شود، آبراهه‌های زیرزمینی آن است که بیش از ۲ کیلومتر درازا دارند. هخامنشیان در برخی از بخش‌های صخره را تا ۹متر تراش داده و پایین رفته‌اند و در بخش‌هایی نیز با افزودن سنگ‌های غول پیکر توانسته‌اند به شیب مورد نظر دست یابند. آنان با روش‌های ویژه و مهندسی خود تدابیری اندیشیده بودند که آب بدون گل‌ولای از کانال بیرون گردد.

6- تمام تندیس‌ها و نقوش کنده‌کاری شده در تخت جمشید مزین به رنگ‌های ملون بوده و از زیبایی می‌درخشیده‌اند. برای نمونه می‌توان به نقش داریوش در کاخ تچر اشاره کرد. تاج وی از طلا، ریشش از سنگ لاجورد، دستبند و گوشواره‌ها از سنگ‌های قیمتی بودند ولی امروز که تنها سوراخ‌های محل نصب، بر نقش باقی مانده‌اند اما هنوز در حاشیه لباس داریوش می‌توان آثار نقوش بسیار ریزی را یافت که با رنگ‌های زیبا برجسته می‌شده اند.

۷- از دیگر شگفتی‌های بنای تخت جمشید می‌توان به معادن سنگ آن اشاره کرد. مهندسان و معدن‌کاران می‌توانستند با ابزارهای ساده خود سنگ‌هایی حتا به وزن ۲۵۰۰ تن را از معدن استخراج و سالم به پایین کوه منتقل و پس از ایجاد طرح اولیه آنرا به تخت جمشید انتقال دهند.

۸- گمان می‌رود بزرگی و یا کوچکی سنگ برای سنگ تراشان ماهر هخامنشی تفاوتی نداشته است. آنان عطردان و گلدان‌هایی تراشیده‌اند که قطر دهانه آنها بسیار کمتر از قطر درونی بدنه است و این گویای آن‌ است که می‌توانستند سنگ را به صورت دورانی به گردش درآورده و با ابزارهای ویژه‌ای درون آن‌را تراش دهند.

۹- برای برهم نهادن پایه ستون، قلمه ستون، گل ستون، سر ستون و یا جرزهای درگاه‌ها هیچ نوع ملاتی بکار نمی‌بردند و تنها با روش خاصی دو سطح تحتانی و فوقانی سنگ را پاک تراش می‌کردند. این روش باعث می‌گردید تا ستون و درگاه‌ها در برابر نیروی زمین لرزه پایداری کنند.

۱۰- بر اساس متون تاریخی و کتیبه‌های موجود، در پیرامون تخت جمشید شهری به‌نام پارسه وجود داشته که هزاران نفر در آن زندگی می‌کردند. امروز نشانه‌های کمی از شهر پارسه بر سطح دشت باقی مانده است ولی کاوشگران به دنبال آنند تا این شهر را از زیر خاک‌های کشاورزی بیرون آورند.

۱۱- به نظر می‌رسد که انتخاب کوه مهر برای ساخت بنای تخت جمشید، به دلیل سپنت آن بوده است. از جمله نشانه‌های ورجاوند می‌توان به خاکسپاری‌های بسیار متنوع از ادوار گوناگون در دامنه این کوه اشاره کرد که به شکل گورهای مخروطی لاشه سنگی، گورهای حفر شده در سنگ‌های مکعبی و یا حفره‌های محل نگهداری استخوان خود نمایی می‌کنند.

۱۲- امروزه هیچ اثری از سقف چوبی کاخ‌های تخت جمشید بر جای نمانده است اما خوشبختانه باستان شناسان و پژوهشگران به‌درستی دریافتند که نقش حجاری شده بر سینه آرامگاه‌های پادشاهان هخامنشی، در واقع همان نقش کاخ داریوش است و بدین ترتیب پیروز شدند بر اساس آن، سقف بخشی از کاخ ملکه را که امروز به موزه تخت جمشید تبدیل شده بازسازی نمایند.

۱۳- بی‌شک از همان آغاز برپا کردن تخت جمشید، یکی از دغدغه‌های مهم معماران، حفاظت مجموعه در برابر پدیده‌های زاستاری(:طبیعی) بویژه بارش باران بوده است. ناودان‌های آجری و قیر اندود، ناودان‌های تنبوشه‌ای، ناودان‌های پرشی، کانال‌های رو باز و چاه سنگی از جمله تدابیری هستند که مجموعه را از گزند سیلاب‌ها نگهداری می‌کردند.

۱۴- روش‌های مرمت و نگهداری از بناهای تخت جمشید در دوران باستان، به نوبه خود بسیار شگفت انگیز است. از آنجا که هیچ‌گاه ساخت و ساز تخت جمشید به پایان نرسید، می‌توان نتیجه گرفت که همواره بناها و نقوش آن می‌توانستند در اثر کوچک‌ترین ضربه‌ای دچار آسیب گردند ولی معماران با پیش بینی‌های بسیار ماهرانه خود از این احتمالات جلوگیری و در صورت نیاز با ابتکارات خاصی به ترمیم قطعه سنگ آسیب دیده پرداخته‌اند.

15- از دیگر شگفتی‌های تخت جمشید می‌توان به اهمیت پیام رسانی آن برای آیندگان اشاره کرد. داریوش فرمان داد تا چهار لوح زرین را به همراه چهار لوح سیمین و تعدادی سکه در زیر پی چهار گوشه آپادانا قرار دهند تا بدین شکل بتواند پیامش را شاید در ۲۵۰۰سال بعد به گوش ما و آیندگان برساند. همین‌گونه وی در بخشی از چهار کتیبه حک شده بر دیوار جنوبی تخت جمشید چنین می‌گوید: «این سرزمین را اهورامزدا از دشمن، از سال بد، از دروغ بپایاد. بدین سرزمین دشمن، بدسالی، دروغ میاد. این را من از اهورامزدا با ایزدان خاندان شاهی به نماز خواستارم»

در فوریه ۳۳۰ پیش از میلاد اسکندر به کوشک داریوش وارد شد و فرمان داد ۳هزار شتر و قاطرهای بسیاری از شوش و بابل آوردند تا بتوانند انبوه زر و سیم خزانه تخت جمشید را که بالغ بر ۱۲۰هزار تالان یعنی ۴۴۰۰کیلو گرم نقره می‌شد به همراه پرده‌ها، پارچه‌های نفیس و فرش‌های عالی، از جای بکنند و ببرند.
آنچه که به‌گونه خیلی چکیده در اینجا به آن اشاره شد برگرفته از مجموعه‌ای بی‌همتا و مستند به‌نام شگفتی‌های تخت جمشید است که پس از ۱۰سال پژوهش و تصویربرداری با همکاری بخشی از اساتید ایرانی و غیر ایرانی تولید گردیده است.
مجموعه شگفتی‌های تخت جمشید اکنون به زبان پارسی تولید گردیده اما در آینده نزدیک به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، ایتالیایی و فرانسه هم برگردان می‌شود. در ساخت این مجموعه از عوامل و امکانات کاملن حرفه‌ای استفاده شده است و برای بیان بهتر مطالب از تصاویر هوایی و انیمیشن نیز بهره گرفته شده است. این مجموعه نه تنها برای اساتید و پژوهشگران می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد بلکه برای دانشجویان و دانش آموزان نیز می‌تواند بسیار سودمند و مفید باشد.
عناوینی که در این اثر ٢٠٠ دقیقه‌ای به آنها پرداخته می‌شود عبارتند از:
۱- موقعیت دشت مرودشت.
۲- شهر پارسه و آخرین یافته‌های باستانشناسان.
۳- کوه ورجاوند مهر یا رحمت.
۴- برپا کردن تختگاه تخت جمشید.
۵- آبراهه‌های زیرزمینی تختگاه.
۶- معادن سنگ تخت جمشید.
۷- نحوه استخراج و انتقال قطعات سنگ از کان‌ها.
۸- چگونگی تراش و برپاسازی ستون‌ها و درگاه‌ها.
۹- ابزارهای تراش سنگ.
۱۰- مرمت آثار سنگی تخت جمشید در دوره هخامنشیان.
۱۱- سقف کاخ‌های تخت جمشید.
۱۲- برج و بارو و استحکامات تخت جمشید.
۱۳- نقوش تخت جمشید و مفاهیم آنها.
۱۴- نقش زن در تخت جمشید.
۱۵- تزیین و آرایش کاخ‌ها.
۱۶- نگهداری کاخ‌ها در مقابل بارش باران.
۱۷- چاه‌های سنگی کوه مهر.
۱۸- نظام آبرسانی به تخت جمشید.
۱۹- چاه‌های آب شرب تخت جمشید در دوران هخامنشیان.
۲۰- گل نبشته‌های تخت جمشید و اسرار درون آنها.
۲۱- سیستم فاضلاب در تخت جمشید.
و...

نقل از درگاه ایرانیان زرتشتی