جشن امردادگان

 

روز امرداد از ماه امرداد

در گاه‌شماری ترادادی و سی روزه زرتشتیان، هفتمین روز از هر ماه، اُمرداد نام دارد.
واژه اُمرداد به چمار(یعنی) بی‌مرگی و جاودانگی است.

این واژه در اوستا به گونه اَمِرَه تَه تات ameratatat آمده است. که از سه بخش
(اَ + مِرَه + تات) درست شده است. بخش نخست آن پیشوند نفی است، بخش دوم از ریشه «مَر» به چمار مرگ و نیستی و پاره سوم پسوند «تات» به چمار کامل، رسا و سالم است.
بنابراین اَمره تات که در گویش پارسی به ریخت امرداد گفته می شود به چمار بی مرگی، جاودانگی و نامیرایی است.

هنگامی که در ماه اُمرداد، روز امرداد فرا می‌رسد، آن‌را جشن امردادگان می‌نامند.

ایرانیان از هزاره‌های گم‌شده و دور، این جشن فرخنده را برگزارکرده و گرامی داشته‌اند.

در یادگارهای کهن ایرانی، از این روز و جشن ویژه آن، سخن بسیار گفته‌شده‌است در متن پهلوی‌ بُندَهِش، می‌خوانیم:
«امُرداد ِ بی‌مرگ، سرور گیاهان بی‌شمارست زیرا او را به گیتی، گیاه، خویش است. گیاهان را رویانَد و رمه گوسفندان را افزاید زیرا همه‌ی دام‌ها از او خورند و زیست‌ کنند. به فِرَشکرد نوگردانی‌ جهان و زندگی در پایان کار جهان به سالاری سوشیانت، رهاننده‌ای از تبار زرتشت، نیز "انوش" خوراک بی‌مرگی را از امرداد آرایند. اگر کسی گیاه را رامش بخشد یا بیازارد، آنگاه امُرداد از او آسوده یا آزَرده بُوَد».
(گزارش دکتر مهرداد بهار در پژوهشی در اساتیر ایران چاپ نخست، برگ۱۱۷).

با رویکرد به خویشکاری امرداد در جهان اَستومَند(جهان گیتایی) که نگاهبانی از گیاهان روی زمین و سرسبز و بارور نگاه‌ داشتن آنهاست، و نماد جاودانگی و بی‌مرگی و جوانی‌ همیشگی‌ به‌شمار می‌آید.
مسعود سعدسلمان، چکامه‌پرداز سده پنجم هجری، می‌گوید:
روز امرداد مژده داد بدان
که جهان شد به طبع، باز جوان.
و همچنین می‌گوید:
مرداد مه است سخت خرم
مَی نوش پیاپی و دمادم.

هریک از فروزه‌های دوازده‌گانه که جشن‌های هم‌نامی‌ روز و ماه برای گرامیداشت آنها برگزار می‌شود، گل ویژه‌ای دارد.
گل ویژهٔ امُرداد، زنبق(چمبک) است.

در برگ ۲۵۰ برگردان پارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی چنین آمده‌است که:
«مرداد ماه که روز هفتم آن مرداد روز است و آن روز را به انگیزه پیش آمدن دو نام باهم، جشن می‌گرفتند. معنی مرداد آن است که مرگ و نیستی نداشته باشد. مرداد فرشته‌ای است که به نگهداری جهان و آراستن خوراکی‌ها و داروها که ریشه آن از نباتات است و بر کنار کردن گرسنگی و زیان و بیماری‌ها می‌باشد، کارگزاری یافته است».

خیام در نوروز نامه می‌نویسد:
«مرداد ماه یعنی خاک، داد ِ خویش بداد از بَرها و میوه‌های پخته که در وی به کمال رسد و نیز هوا در وی مانند غبار خاک باشد و این ماه میانه تابستان بود و بخش او از آفتاب، مر برج اسد را باشد».

ابوریحان بیرونی و خیام به نادرستی به‌جای نام اَمرداد از واژه مرداد بهره گرفته‌اند.
این جشن سزاوار ِ شادمانی و بی‌مرگی است و امروزه به اشتباه زیر نام مردادگان، در گویش ایرانیان بیان می شود. زیرا مُرداد به چمار نیستی و مرگ است هرآینه هنگامی‌که واک الف در نخست آن جای گیرد آن را دگرگون می‌کند و به چمار بی‌مرگی و جاودانگی در می آید.

 در نسک زراتشت‌نامه نیز چنین سروده شده‌است:
چو گفتار خُردادش آمد به سر
همان گاه امرداد شد پیش تر

چو گفتار خردادش آمد به سر
همان گاه امرداد شد پیش تر

سخن گفت در باره رستنی
که زرتشت گوید ابا هر تنی

نباید به بیداد کردن تباه
به بیهوده بر کندن از جایگاه

کزو آسوده مردم و چار پاست
تبه کردن او، نه راه اهوراست

ششمین امشاسپند امرداد می‌باشد که در اوستا امرتات به چمار جاودانی و بی‌مرگی است
 جایگاه مینوی آن نشان از فروزه پایندگی، جاودانگی، بی‌آغازی و بی‌انجامی خداوند می‌باشد. و در جایگاه مادی و زمینی، نگهبان و پاسدار گیاهان  وروییدنی هاست.
در گاهشمار مزدایی، هفتمین روز هرماه، امرداد روز خوانده می‌شود و به همین روی هفتمین روز ازین ماه، جشن امردادگان خوانده می‌شود.
این جشن را جشن نیلوفر نیز می‌خوانند. در چنین روزی مرسوم بود که شاه بار عام می‌داد و به نیازمندی‌های مردم رسیدگی می کرده است.

اکنون در برخی از روستاها و شهرها، جشن امردادگان نیز برگزار می‌شود، این جشن اغلب در تالار آدریان یا فضای عمومی برپا می‌شود و با اجرای برنامه‌هایی مانند نیایش، سرود، دکلمه و سخنرانی درباره جایگاه امرداد(جاودانگی) در راه شناخت و نزدیک شدن به خداوند همراه است.)

بن مایه:
  از نوروز تا نوروز نگارش کورش نیکنام
پژوهشی در اساتیر ایران نگارش مهرداد بهار
شناسایی زرتشت نگارش مهربان مهر خداوندی

 

برگرفته از درگاه زرتشت و مزدیسنان