شناخت و ریشه شناسی نام های اسطوره های ایران

  ✅ ایرج (ائیریاو)
ائیریاو
ایرج  

🔷از ایرج در کتاب مقدس اوستا تنها یک بار به صورت "ائیریاوَ"(Airyava) به معنی "یاری دهنده آریایی ها" یاد شده است، این نام در زبان پهلوی و زبان پارسی امروزی به صورت های "ارچ"،" ایرچ" یا " ایرج" به کار رفته است.

🔶 در این تنها یادکرد از ایرج در کتاب اوستا، هیچ اشاره و موردی وجود ندارد تا جهت مقایسه با روایت های بعدی، در موردی قابل استفاده باشد. در کتاب اوستا (فروردین یشت؛ بند ۱۳۱) از ایرج تنها به عنوان خاندانِ منوچهر یاد شده است :  
"فروهر پاک دین منوچهر از خاندانِ ایرج را می ستاییم"

🔷 دکتر مهرداد بهار بر این باور است که : " نام ایرج از واژه اوستایی" اَئیریَه"( نام‌ تیره های آریایی، نیاکان ایرانیان کنونی ) گرفته شده است"

🔶 در شاهنامه فردوسی ایرج نام کوچکترین پسر فریدون است که به دست برادران خود سلم و تور کشته شد. شهرناز، نام مادر سلم و تور و ارنواز نام مادر ایرج هر دو خواهران( بنا بر برخی از روایت ها دختران جمشید) هستند.

🔷 بنابر آنچه در شاهنامه و روایت های مشابه آمده است؛ فریدون جهان را میان سه پسر خود تقسیم کرد. روم را به سلم و توران را به تور و ایران را به ایرج داد. گروهی از پژوهشگران نام این سرزمین ها را در اوستا (فروردین  یشت ، بند ۱۴۳) به صورت "سَئیریمَه"، "توئیریمَه"و "اَئیریَنَه" می دانند.

🔶 سلم و تور بر ایرج حسد بردند و ناجوانمردانه ایرج را کشتند. فریدون به کین ایرج کمر بست و چون منوچهر از پشت او پدید آمد، او را به این کار بر انگیخت. سر انجام منوچهر به خونخواهیایرج، سلم و تور را بکشت.

🔷 اشاره به داستان کشته شدن ایرج به دست برادرانش، در برخی از کتاب های پهلوی نیز آمده است، از جمله در "بندهش"، "دینکَرد"،"رساله ماه فروردین روز خرداد"آمده است، ولی در کتاب "اَیادگار جاماسبیک"، این داستان نسبت به دیگر کتاب های پهلوی با گستردگی بیشتری آمده است.

🔶 بنا بر روایت این کتاب فریدون سه پسر خویش را پیش خواند و به آنان گفت که قصد دارد جهان را میان آنان بخش کند و از هر یک خواست تا آنچه به نظرشان بهتر می رسد بخواهند.

🔷 سلم ثروتمندی بسیار، تور نیرومندی و ایرج، چون فَرَّه کیان داشت، داد و دین خواست. فریدون زمین روم را تا ساحلِ دریا به سلم داد، ترکستان را با بیابان تا ساحلِ دریا به تور داد و ایرانشهر و هندوستان را تا ساحل دریا به ایرج بخشید.

🔶 پس دیهیم از سر برداشت و بر سر ایرج نهاد و گفت که: " نشست فَرَّه من بر سر ایرج تا صبح فرشگرد کرداری(= رستاخیز)، در همه زندگی تو و فرزندان تو بر سلم و تور فرمانروایی و پادشاهی خواهید داشت."

🔷سلم و تور چون آنگونه دیدند گفتند که این چه بود که فریدون پدر ما کرد که سالاری را نه به فرزند بزرگ تر و نه به فرزند میانی، بلکه به فرزند کوچک تر داد. چاره اندیشی کردند و ایرج، برادر خویش را کشتند."

🔶داستان ایرج در ادبیات پارسی هم بازتاب یافته و به ویژه "کین ایرج" نام لحن بیست و نهم از سی لحن باربد معرفی شده است.

 " چو کردی کین ایرج را سر آغاز / جهان را کین ایرج نو شدی باز"( نظامی)

📚بن مایه ها

1⃣"دانشنامه ایران باستان ؛هاشم رضی؛ انتشارات سخن؛ چاپ اول؛۱۳۸۱"
2⃣"یشت ها؛ ابراهیم پور داوود"
3⃣"حماسه سرایی در ایران؛ دکتر ذبیح الله صفا "
4⃣ "فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی؛دکتر محمد جعفر یاحقی؛ انتشارات سروش؛چاپ دوم، ۱۳۷۵"
5⃣ "اوستا، کهن ترین سرودهای ایرانیان؛ جلیل دوستخواه"
6⃣ " دانشنامه مزدیسنا، دکتر جهانگیر اوشیدری "
7⃣ "مینوی خرد؛ دکتر احمد تفضلی؛ نشر توس"

نقل از درگاه زرتشت و مزدیسنان