زمان برگزاری این جشن در آبان روز از آبان برابر با روز دهم آبان و به‌گفته دیگر روز آبان از ماه آبان برابر با ۴ آبان است.
آبان نام دیگر ارِدْوی سورَ اَنَهیتَه / اَناهیتا ایزدْبانوی آب‌های روی زمین و نگاهبان پاکی و بی‌آلایشی در جهان هستی است.
آناهیتا در استوره‌های ایرانی، یکی از تابناک‌ترین چهره‌ها و یکی از کارآمدترین نقش وَرزان است.
در اوستا، سرود بلند و زیبایی به‌نام آبان یَشت با گمانه نقش‌هایی دلپذیر، ویژه نیایش و ستایش اوست:
«اوست بَرومندی که در همه‌جا بلند آوازه است. اوست که در بسیار فَره‌مَندی، همچند همه‌ی آب‌های روی زمین است. اوست زورمندی که از کوه هُکَر به دریای فراخ کرت ریزد. من اهوره‌مَزدا او را به نیروی خویش، هستی بخشیدم تا خانه و روستا و شهر و کشور را بپرورم و پشتیبان و پناه بخش و نگاهبان باشم». در استوره‌های ایرانی گفته میشود که در این روز زَو پادشاه ایران بر افراسیاب پیروزی یافته و او را از سرزمین خویش راند و نیز در این روز پس از پنج تا هفت سال خشکی باران آمده‌است.
واژه آبان در فرهنگ ایران، نماد آب‌های پاک و هنگام آب معنی می‌دهد و جشنِ آبانگان جشنِ ارج گزاشتن و پاسداری از آب‌های پاکِ روی زمین است.
درباره پیدایش جشن آبانگان، گروهی از پژوهشگران بر این باورند که در پی جنگ‌هایی دراز که میان ایران و توران روی داد، #افراسیاب تورانی دستور داد تا کاریزها(:قنات) و جوی‌ها و رودها را در ایران، ویران کنند. پس از پایان جنگ پسر #تهماسب که #زو نام داشت پیشنهاد کرد تا کاریزها و رودهای خراب شده را لایروبی کنند، پس از این‌کار و بازسازی آب‌راهه‌ها، بار دیگر آب در کاریزها روان گردید و مردم بالندگی آب‌ها را جشن گرفتند.
در نوشته دیگری آمده‌است که پس از ٨سال خشک‌سالی که در ایران روی داد در ماه آبان سال دگر، باران آغاز به باریدن کرد، آنگاه خرمی و سرسبزی باز آمد، بیماری و تنگدستی مردم پایان یافت و از آن زمان جشن آبانگان با شادی بیشتری برپا گردید.
به هرروی اکنون زرتشتیان مانند دیگر جشن‌های ماهیانه، جشن آبانگان را گرامی می‌دارند. و به کنشِ خیر و ارزنده پاک نگهداشتن آب‌ها در زندگی انسان و پاسداری از زیستگاه سالم، گواهی می‌دهند.
در برخی از روستاها هنوز آب روان در جوی و کاریز وجود دارد، مردم آنجا به کنار آب روان می‌روند، آبان یَشت یا آب‌روز را که در ارج‌گزاری به آب سروده شده می‌خوانند و با نیایش خود، اهورامزدا را باره ستایش قرار می‌دهند.
در شهرهای بزرگ، زرتشتیان به تالار آدریان می‌روند و درباره فلسفه جشن‌ها به‌ویژه نقش آب در زندگی انسان سخن می‌گویند و جشن آبانگان را با برنامه‌های شاد برپا می‌دارند.
آناهیتا :
اینک آب‌های را می‌ستاییم، آب‌های فروچکیده و گردآمده و روان‌شده و خوب‌کـُنش ِ اهورایی را. (#اوستا_یسنا_هات۳۸بند۳).
«جشن آبانگان» جشنی است در گرامیداشت ستاره روان (سیاره) درخشان «اَنَهیتَه / آناهید (زهره)» و رود پهناور و خروشان «اردوی / آمو (آمودریا)»، و بعدها ایزدبانوی بزرگ آب‌های در ایران. «اَردوی سوره اَناهیتا»Ardavi-Sura Anāhita ایزد‌بانویی ایرانی بسیار برجسته‌ای است كه نقش مهمی در آیین‌های ایرانی دارد و پیشینه ستایش و بزرگداشت این ایزدبانو در فرهنگ ایرانی به دوره‌های پیش از زرتشتی در تاریخ ایران می‌رسد.
بخش بزرگی در نسک اوستا به‌نام «آبان یشت»(یشت پنجم) که یکی از باستانی‌ترین ِیشت‌ها می‌باشد به این ایزدبانو ویژگی داده شده‌است. در این یشت، او زنی است جوان، خوش‌اندام، بلند بالا، زیبا چهره، با بازوان سپید و اندامی برازنده، كمربند تنگ بر میان بسته، به جواهر آراسته، با توقی زرین بر گردن، گوشواری چهارگوش در گوش، تاجی با سد ستاره هشت‌گوش بر سر، كفش‌هایی درخشان در پا، با بالاپوشی زرین و پرچینی از پوست سگ‌آبی. اَناهید گردونه‌ای دارد با چهار اسپ سپید، اسپ‌های گردونه او ابر، باران، برف و تگرگ هستند.
او در بلندترین رده آسمان جای گزیده‌است و بر كرانه هر دریاچه‌ای، خانه‌ای آراسته، با سد پنجره درخشان و هزار ستون خوش‌تراش دارد. او از فراز ابرهای آسمان، به فرمان اهورامزدا، باران و برف و تگرگ را فرو می‌باراند.
معابد آناهیتا بیشتر در كنار رودها برپا می‌شده و نیایشگاه‌هایی كه امروزه با نام‌های دختر و بی‌بی نامور هستند و هماره در كنار آنها آبی جاری است، می‌توانند بازمانده معابد آناهیتا باشند. چه‌بسا که برخی سفره‌های نذری با نام بی‌بی همچون بی‌بی سه‌شنبه را بازمانده آیین‌های مربوط به آناهیتا می‌دانند.
آناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الهه عشق و زیبایی در یونان و «ایشتر»، الهه بابلی، به‌شمار می‌رود.
پاییز و آب :
واژه آب که جمع آن آبان است در اوستا و پهلوی آپ و در سانسکریت «آپه»Apa و در پارسی هخامنشی آپی می‌باشد. این آخشیج(:عنصر) همانند آخشیج‌های بنیادی دیگر چون آتش و خاک و هوا در آیین‌های ایرانیان باستان ورجاوند و آلودن آن گناهی بس بزرگ است. برای هریک از چهار آخشیج امشاسپندی(فرشته) ویژه نام‌گزاری شده است.
به گواهی اوستا و نامه‌های دینی پهلوی، ایرانیان آخشیج‌های چهارگانه را که پایه نخستین زندگی است، می‌ستودند.
در جشن آبانگان، ایرانیان به‌ویژه زنان در کنار دریا یا رودخانه‌ها، فرشته آب را نیایش می‌کنند. ایرانیان کهن آب را پاک می‌شمردند و هیچ‌گاه آن را آلوده نمی‌کردند و آبی را که اوصاف سه‌گانه‌اش همچون: رنگ و بو و مزه دگرگون می‌شد برای آشامیدن و شستشو به‌کار نمی‌بردند.
«هرودوت» یونانی می‌نویسد:
ایرانیان در میان آب نمی‌شاشند. آب دهان و بینی در آن نمی‌اندازند و در آن دست و روی نمی‌شویند.
«استرابون» جغرافیدان یونانی نیز نوشته است:
ایرانیان در آب روان، خود را شست‌وشو نمی‌دهند و در آن لاشه و مردار با آنچه که ناپاک است نمی‌اندازند.
در برگردان پارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی می‌خوانیم:
آبان‌روز دهم آبان ماه است و آن را جشن می‌دانند که به جهت همراه بودن دو نام، آبانگان می‌گویند. در این روز #زوZoo پسر #تهماسب از دودمان پیشدادیان به شاهی رسید، مردم را به کندن کاریزها و جوی‌ها و بازسازی آنها فرمان داد، در این روز به کشورهای هفت‌گانه خبر رسید که فریدون، آژیدهاک(:ضحاک) را اسیر کرده، خود به پادشاهی رسیده و به مردم دستور داده‌است که خانه و زندگی خود را دارا شوند.
در سخن دیگری آمده‌است كه پس از هشت سال خشک‌سالی در ماه آبان باران آغاز به باریدن كرد و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.
زرتشتیان نیز در این روز همانند دیگر جشن‌ها به آدریان‌ها (آتشكده‌ها) می‌روند و پس از آن برای گرامیداشت جایگاه فرشته آب‌ها، به كنار جوی‌ها و کاریزها رفته و با خواندن اوستای آب‌زور(بخشی از اوستا كه به آب و آبان تعلق دارد) كه توسط موبد خوانده میشود، اهورامزدا را ستایش كرده و درخواست فراوانی آب و نگهداری آن را كرده و پس از آن به شادی می‌پردازند.
جالب اینجاست كه می‌گویند اگر در این روز باران ببارد، آبانگان به مردان تعلق گرفته و مردان تن و جان خویش را به آب می‌سپارند و اگر بارانی نبارد، آبانگان زنان است و زنان آبتنی می‌كنند.
----------------------
جشن‌های آبان‌ماه
چهارم آبان = آبان روز:
روز جشن بزرگ «آبانگان» در گرامیداشت ستاره روان(سیاره) درخشان «اَنَهیتَه/آناهید (زهره)» و رود پهناور و خروشان «اَرِدْوی/آمو (آمودریا)»، و بعدها ایزد بانوی بزرگ «آب‌ها» در ایران.
دوازدهم آبان = ماه روز:
برابر با سیزدهم تیرماه سالنامه تبری و روز جشن تیرگان در مازندران که «تیرماهِ سیزه‌شو» نامیده میشود.
پانزدهم آبان = دی به مهر روز:
جشن میانه فصل پاییز و زمان گاهَنباری به‌نام «اَیـاثْـرِم» در اوستایی «اَیـاثْـرِمَـه» به‌معنی «آغاز سرما».
بیست و هفتم آبان = آسمان روز:
برابر سیزدهم تیرماه دَیلمی و روز جشن تیرگان در گیلان کـه به‌نام «تیرجشن» و «گالشی جشن» شناخته میشود.
جشن آبانگان پیشاپیش خجسته و شادباش.
گردآورنده: ایرانیان زرتشتی
بنمایه‌ها:
انجمن زرتشتیان آلمان. تارنمای فروهر. تارنمای ایران‌زمین
نقل از درگاه ایرانیان زرتشتی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر