انتقالِ شعارِ سه‌گانه‌ی زرتشتی به جهانِ اسلام توسطِ ابن‌مقفع

شعارِ سه‌گانه‌ی دینِ زرتشتی در موردِ اندیشه و گفتار و کردار در عرصه‌ی فعالیتِ بشری، همیشه با همین نظم به کار رفته است. توالیِ این سه واژه در پَهلَوی عبارت است از menišn، gōwišn، kunišn، و در واقع ادامه و استمرارِ شعارِ کهنِ ایرانی است که قبلا در اوستا مطرح شده است.(۱)انتقالِ این اندیشه را به عرصه‌ی غیرِدینی نیز شاهدیم. ابن‌مقفع هنگامِ سخن درباره‌ی سپاهیانِ خراسان، بر نیازِ فرمانروا به نظارت و انضباط بخشیدن به آنها تأکید می‌ورزد، چون هیچ فرمانروایی نمی‌تواند بر مردم فرمان براند اگر مردانی در اختیار داشته باشد که در عقیده و گفتار و کردار(فی‌الرای و القول و السیره)استوار نباشد،(۲)که در واقع همان عبارتِ مأنوسِ فارسی در متنی اداری است.(۳)در تألیفِ دیگری از ابن‌مقفع، همین مفهوم در موردِ خود فرمانروا می‌آید:《مردی که به درستی خود را به عدالت در اندیشه، گفتار و کردار وادار سازد، فرمانروا است》.(۴)(ص ۲۰۲)

یادداشت‌ها:
1. Lommel, W. G., 1930, Die Religion Zarathustras nach dem Avesta dargestellt, Tübingen(Reprinted, Hildesheim-New York 1971, p. 239 f.
۲. ابن‌مقفع،عبدالله، کتاب الصحابه، در: کردعلی ۱۹۴۶، صص ۱۷۷_۱۳۴، ص ۱۲۰.
۳. این مفهوم در همان بندِ متن با ترتیبِ دیگری وجود دارد: تقویم ایدیهم و رایهم و کلامهم(ص ۱۹۹)؛
این نکته را قبلا گویتاین متذکر شده است در:
Goitein, S. D., Studies in Islamic history and institutions, Leiden, 1966, p. 156 and note 2.
۴. و احق الناس باجبار نفسه علی العدل فی‌النظر و القول و الفعل الوالی. ابن‌مقفع، الدرة الیتیمه او الادب الکبیر، در: کردعلی ۱۹۴۶، صص ۴۰_۱۰۶، ص ۵۲.

مأخذ: شاکد.شائول، از ایران زردشتی تا اسلام، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران، ققنوس، ۱۳۸۱

نقل از کانال پژوهشی در فرهنگ زرتشتی